Ανάγκη για εκπλήρωση των προσδοκιών μας και ανάγκη ικανοποίησης των ψυχικών αναγκών μας
Το καλοκαίρι έφθασε, μαζί με τις προσδοκίες μας όπως κάθε χρόνο – για περισσότερο φως και εξωστρέφεια.
Φαίνεται όμως ότι εφέτος ξεκίνησε πικρά, δίνοντας δυνατότητα μόνο για συγκρατημένη ρεαλιστική ελπίδα, λόγω των σοβαρών θεμάτων που κυριαρχούν στην ανθρωπότητα και στη επικαιρότητα.
Τα συναισθήματα που κυριαρχούν σε μία γενναία μερίδα ανθρώπων, είναι ανάμικτα και κυμαίνονται μεταξύ, ανησυχίας, αγωνίας για τις εξελίξεις και την προσωπική επιβίωση, φόβου, καχυποψίας για συνωμοτικά παιγνίδια – με καταδιωκτικές παράλληλα σκέψεις στους πιο τρομοκρατημένους συμπολίτες μας, για το πως πιθανά διάφορα διεθνή “κέντρα” θέλουν να ασκήσουν έλεγχο στη ζωής μας, προβληματισμού – και θρήνου για αρκετούς που έχασαν δικούς τους ανθρώπους.
Άλλων συμπολιτών μας, περισσότερο ανθεκτικών και θαρραλέων, η συναισθηματική κατάσταση εκδηλώνεται με δόσεις περισσότερης αισιοδοξίας και πίστης. Θεωρούν ότι όλη αυτή η καταιγίδα της πανδημίας, θα φέρει μία ουσιαστικότερη αλλαγή στην ανθρωπότητα, δίνοντάς μας ένα “μάθημα”, το οποίο θα μας οδηγήσει σε κάτι ελπιδοφόρο – και πλέον, πιο ψαγμένα και φιλοσοφημένα “κανονικό”, έναντι ενός ανελέητου κυνηγητού – σα να είχαμει μπεί όλοι στον αυτόματο – του εφήμερου, στην προ-Covid19 εποχή.
Δυνάμεις του Θανάτου έναντι της δημιουργίας και της Αγάπης, Μετατραυματικό στρες
Συχνά επίσης, η μετέωρη αυτή κατάσταση, ενέχει αιφνίδιους και κατακλυσμιαίους ρυθμούς αλλαγής, που δύσκολα φαίνεται να μεταβολίζονται από τον ανθρώπινο οργανισμό στο “εδώ και τώρα”. Αντιθέτως, θα χρειαστεί χρόνος! Οι συνθήκες αυτές αποτελούν κάτι το ψυχικά τραυματικό, εν μέσω μάλιστα μίας αναμονής για μία εκ νέου άρχουσα αναζωπύρωση του κορωνοϊού.
Και δεν είναι μόνο αυστηρά, οι νέες απαιτήσεις που έρχεται αντιμέτωπο το Εγώ μας λόγω πανδημίας, αλλά είναι παράλληλα και η γενικότερη αναταραχή, με τις βίαιες αντιδράσεις που παρακολουθούμε να εκτυλίσσονται ανά την υφήλιο, τα τραγικά συμβάντα – όπως η εν ψυχρώ δολοφονία σε δημόσια θέα! του αφροαμερικανού George Floyd στις ΗΠΑ – η οποία αποτελεί έναν ισχυρό συμβολισμό – οπωσδήποτε σχετικό με το ρατσισμό – αλλά και σχετικό με έναν γενικότερο προβληματισμό για την ακεραιότητα της συλλογικής ψυχικής υγείας μας (λαών, κυβερνητών, θεσμικών λειτουργών) και της επίπτωσης αυτής, στη συμπεριφορά μας και άρα και στο μέλλον της τύχης μας.
Όλοι λίγο πολύ αναρωτιόμαστε για το πόσο “φθηνή” έχει φθάσει να αποτιμάται η ζωή των ανθρώπων.
Αναρωτιόμαστε επίσης και για την έλλειψη καλλιέργειας προς μία προσωποκεντρική παιδεία, την έλλειψη εμπιστοσύνης και την αναζήτηση γενναίων προσώπων κοινής αποδοχής που μπορούν να αγαπήσουν τον άνθρωπο χωρίς προϋποθέσεις και κατά συνέπεια την αδυναμία αυτοπειθαρχίας μας όταν απουσιάσει η απειλή επιβολής ποινών.
Ακόμη μας προβληματίζουν τα εύπεπτα συμπεράσματα στα οποία καταφεύγουμε – πολύ συχνά με απόδοση ευθυνών στους “απέναντι”.
Εν μέσω όλων αυτών, οι γονείς φοβισμένοι, δεν επιθυμούν να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο, παρατείνοντας – άθελά τους – την αποκοινωνικοποίησή τους και ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη φοβιών – κρατώντας τα σπίτι – παρότι τα σχολεία άνοιξαν.
Τελικά έχουμε πολιτισμό και συναισθηματική νοημοσύνη;
Ο Πολιτισμός εν τέλει, στην περίοδο της πανδημίας, φαίνεται πράγματι να προσέφερε ψυχαγωγία σε όλες τις ηλικιακές ομάδες και αυτές ακόμη, με διαφορετικά ενδιαφέροντα.
Όμως παράλληλα φαίνεται, ότι μέχρι στιγμής, δεν έχει μπορέσει να συγκρατήσει τις αδυναμίες ακόμη και των πλέον προηγμένων κρατών – να καλλιεργούν εμπιστοσύνη και να παράγουν ασφάλεια στους πολίτες τους, παρά τα τεράστια κονδύλια που διαθέτουν για εκπαίδευση και υγεία και ενώ αυτές οι δύο ανάγκες αποτελούν τη βάση στην πυραμίδα ιεράρχησης των αναγκών του ανθρώπου, για επιβίωση και ισόρροπη ανάπτυξη.
Το ψυχικό τραύμα, Ανασφάλεια – Φόβος – Αβεβαιότητα
Έτσι ο άνθρωπος ζει σε μια εποχή τραγικής αβεβαιότητας ή και τυχαιότητας, σε κάθε τομέα (προσωπικό, κοινωνικό, επαγγελματικό, οικονομικό, υγειονομικό, οικολογικό, μεταναστευτικό, προσφυγικό, κ.λπ.), παρότι έχει προοδεύσει τεχνολογικά σε όλα τα επίπεδα – και με ένα κλικ εκτοξεύει στο διάστημα επανδρωμένες κάψουλες, ή επικοινωνεί ανά πάσα στιγμή, με τον διεθνή διαστημικό σταθμό, όπως είδαμε και πρόσφατα στα εντυπωσιακά πλάνα με τους βετεράνους αστροναύτες στο SpaceX Falcon Crew Dragon.
Το πλέον βέβαιον είναι, ότι αυτή η κρίση στη δημόσια υγεία – και όχι μόνο, θα επηρεάσει ψυχικά όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως, σε επίπεδο σχέσεων με τους άλλους και σχέσεων με την κοινωνία.
Το υπερβάλλον άγχος που καθίσταται αντιπαραγωγικό, το άγγιγμα και η κοντινότητα που ενοχοποιούνται, οι κοινωνικές αποστάσεις, ενισχύουν παράδοξες και παθογενείς σκέψεις και ατομικές παρανοειδείς αντιδράσεις τύπου: “δεν υπάρχει ιός, όλο αυτό είναι μία σκευωρία, κάποιος θέλει να μας ελέγξει”, ή “κάποιοι θέλουν να μας τοποθετήσουν τσιπ και να θησαυρίσουν παράγοντας εμβόλια”, κτλ..
Ειδικότερα όμως θα “αιμορραγήσουν” όσοι ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες – όπως στα λαϊκά φτωχά στρώματα, όσοι είναι μόνοι χωρίς οικογένεια, ή με οικογένειες και σπίτια που δεν είναι “οικογένειες και σπίτια”, όσοι αγωνίζονταν ήδη με το άγχος, τα ψυχοσωματικά, την κατάθλιψη και άλλες διαταραχές κυρίως του συναισθήματος.
Δοκιμάζονται επίσης κατ’ επέκταση, οι – ούτως ή άλλως – εύθραυστες σχέσεις, κράτους-πολίτη, δηλαδή οι κατά αναλογία, σχέσεις πατέρα/γονέα – με παιδί, μια και το κράτος είναι ο γονέας για τον κάθε πολίτη.
Δοκιμάζονται οι αντοχές και η συνοχή της κοινωνίας σε μία εποχή όπου ζούμε την απαξίωση του Πατέρα, καθώς στη ψυχολογία ο Πατέρας συμβολίζει το Νόμο, την υπευθυνότητα και τη δημοκρατική τάξη, με ίσες ευκαιρίες για όλους, κανόνες και συνέπειες για τον παραβάτη.
Κάτω από την πίεση των γεγονότων και την ελλιπή μας όπως περίτρανα αναδεικνύεται ψυχοεκπαίδευση, παλινδρομούμε σε πιο πρώϊμες και ανώριμες φάσης της ανάπτυξής μας, υιοθετώντας αυταρχικο-αναχρονιστικές πολιτικές, ή αναρχο-ασύδοτες διαχειρίσεις.
Φαίνεται να δυσκολευόμαστε να αντέξουμε την περιρρέουσα ασάφεια και να επιδείξουμε ψυχική ανθεκτικότητα, διατηρώντας την κριτική μας σκέψη και άρα τη δυνατότητα να κάνουμε υγιείς επιλογές, συχνά ανάμεσα σε αντιφατικά, ή και αναληθή δεδομένα.
Δοκιμάζεται έτσι η σχέση μεταξύ του συλλογικού / κοινωνικού συμφέροντος, έναντι των ατομικών δικαιωμάτων, της ατομικής ελευθερίας και προσωπικής απόλαυσης, όσο και της ατομικής ύψιστης ευθύνης.
Δοκιμάζεται η ικανότητα ανταπόκρισης της δημοκρατίας και αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών πρόνοιας, στις απαιτήσεις μιας νέας κρίσης στην οικονομία, στην κρίση των εργασιακών σχέσεων, στις προοπτικές διατήρησης της ευρωπαϊκής οικογένειας ως πλαίσιο προστασίας – παρά τις εσωτερικές ανισότητες και την ανταγωνιστική πάλη των μελών της οικογένειας (όπως και στις πραγματικές οικογένειες).
Δεν εξαιρείται και η δοκιμασία των θρησκευτικών πιστεύω, που, όπως κάθε θρησκευτική και πνευματική παράδοση, έχουν ως σκοπό – όταν υιοθετούνται χωρίς φανατισμό και εξάρτηση, τη σωματική και ψυχική ευεξία, την απόδοση ευγνωμοσύνης, τη βαθύτερη σύνδεση με τη δύναμη του Θεού και την ίδια την ύπαρξη.
Συγκεκριμένα η χριστιανική θρησκευτική παράκληση, ανέκαθεν δε λησμονούσε, με ειδική μνεία στη λειτουργία της αρτοκλασίας, να αναφέρεται σε θέματα που αποτελούν επικαιρότητα των καιρών μας:
«Έτι δεόμεθα υπέρ του διαφυλαχθήναι την αγίαν εκκλησίαν ταύτην, την νήσον ταύτην, και πάσαν πόλιν και χώραν από λοιμού, λιμού, σεισμού, καταποντισμού, πυρός, μαχαίρας, επιδρομής αλλοφύλων, εμφυλίου πολέμου και αιφνιδίου θανάτου…» όπως αναφέρει πολύ εύστοχα, ο αγαπητός ψυχαναλυτής κ. Σάββας Μπακιρτζόγλου σε άρθρο του την 1/6/20.
Στην πραγματικότητα δοκιμάζονται σκληρά ΟΛΑ!
Τα πρωτογενή ωστόσο αίτια της κρίσης όμως, θεωρώ ότι βρίσκονται μέσα μας!
Όπως έλεγε ο Freud, η φονική βία και η καταστροφικότητα, είναι δυνητικό χαρακτηριστικό κάθε ανθρώπου.
Συγκεκριμένα αναφέρει: «Είμαστε οι κατιόντες μιας τεράστιας αλυσίδας γενεών δολοφόνων. Έχουμε την ευχαρίστηση του φόνου στο αίμα».
Ποιος θα αντέξει τελικά άραγε;
Όσοι αντέχουν την ασάφεια και παραμένουν ευέλικτοι και δραστήριοι, διατηρώντας σε κάθε περίπτωση το θετικό κοινωνικό ενδιαφέρον τους και συναίσθημα.
Όσοι μπορούν να αντιδράσουν στις αιφνίδιες ανατροπές, παρότι βγαίνουν βίαια από το comfort zone τους!
Η ηθική επιταγή του πολιτισμού ορίζεται στο ότι όλοι είμαστε συνυπεύθυνοι με τον τρόπο μας, για τις αδυναμίες των κοινωνιών και απέναντι σε όσους χειμάζονται από την αβεβαιότητα.
Είναι επιτακτική, η υιοθέτηση υψηλότερων αξιών και αποτελεσματικότερων στάσεων, έναντι των καταστροφικών τάσεων και επιλογών μέχρι τώρα, που απέδωσαν και έδωσαν αυτή την κατάληξη που βιώνουμε.
Και μόνο αυτό, δείχνει ότι πρέπει να το “πάρουμε αλλιώς”!
Έννοιες όπως η αλληλεγγύη, η αλληλοκατανόηση, η ενσυναίσθηση, η αποδοχή της μικρότητάς μας και ο περιορισμός του ναρκισσισμού μας, η κριτική σκέψη και η ψυχική ανθεκτικότητα είναι τα μεγάλα ζητούμενα.
Τέλος, μακροπρόθεσμα μιλώντας, θα είχαμε αποφύγει πολύ πόνο, ασθένειες, όσο οικονομική αφαίμαξη και καταστροφές, εάν είχαμε συγκροτήσει πιο ώριμες κοινωνίες, μέσα απο την πρόληψη,
– με την εκπαίδευση των γονέων και τον εφοδιασμό τους με ειδικές γνώσεις ως προς τις ανάγκες μίας αποτελεσματικής διαπαιδαγώγησης
– κι αν οι ίδιοι οι γονείς, αποκτούσαν μεγαλύτερη αυτογνωσία, πριν την ανάληψη τέτοιας ευθύνης, ως γίνεται με οποιαδήποτε άλλη τέχνη ή επιστήμη πριν ασκηθεί.
Η εξήγηση γιαυτό είναι, διότι οι πρωταρχικές σχέσεις με τους γονείς και κυρίως με τη μητέρα, λειτουργούν ως καμβάς επάνω στις οποίες “χτίζουμε” όλες τις μεταγενέστερες σχέσεις μας και συμπεριφορές, προς τον εαυτό μας, προς τους άλλους και προς την κοινωνία.
Ας έχουμε υπόψη μας επίσης ότι:
