Μετανάστευση ή επιστροφή στην πατρίδα-Παλιννόστηση: μία σχέση αγάπης, γεμάτη αμφιθυμικά (ανάμεικτα) συναισθήματα

Το παρακάτω άρθρο, αφορά σε όλους τους συμπατριώτες εντός και εκτός Ελλάδας, Έλληνες κατοίκους  του εξωτερικού μόνιμα ή προσωρινά, παλλινοστούντες – όσοι βρίσκονται πλέον ξανά πίσω στη χώρα μας την Ελλάδα.

Λόγοι για τους οποίους θέλησα να ασχοληθώ με το ζήτημα της παλιννόστησης και μετανάστευσης

Θέλησα να μοιραστώ κάποιες σκέψεις μου, που θεωρώ ότι  ακουμπούν σημαντικές πτυχές αναγκών των ανθρώπων που αποφάσισαν να “ξεριζωθούν” και να μετοικήσουν αλλού, ή και να πάρουν τη γενναία απόφαση να επιστρέψουν στα πάτρια εδάφη, μετά από μία “στρωμένη” ζωή που κατόρθωσαν να έχουν, σε κάποια άλλη χώρα.

Έχοντας και η ίδια ζήσει από κοντά τη δύσκολη – αν και ελκυστική – όσο και πολλά θετικά υποσχόμενη – εμπειρία επαναπατρισμού  κοντινών μου προσώπων, αλλά και μετανάστευσης στο εξωτερικό, έχω ιδιαίτερη ευαισθητοποίηση στο θέμα αυτό, πέραν του κοινωνικού ενδιαφέροντός μου ως επιστήμονας υγείας, για ένα από τα πλέον επίκαιρα θέματα και σημεία των καιρών.

Επιπλέον μέσω της εργασίας μου, δέχομαι πολύ συχνά αιτήματα υποστήριξης και καθοδήγησης ελλήνων μεταναστών στο εξωτερικό, καθώς  αντιμετωπίζουν στη νέα χώρα, ποικίλες προκλήσεις. Αυτές μπορεί να τους κάμψουν προσωρινά τη ψυχολογία, ή να τους δημιουργήσουν προβληματισμό αλλά και ψυχικό πόνο, ώστε να τους είναι ανακουφιστικό να απευθυνθούν στη γλώσσα μας – την ελληνική, σε επαγγελματία ψυχικής υγείας από τον τόπο τους, την Ελλάδα. Η άλλη κατηγορία των ανθρώπων, είναι αυτοί που επέστρεψαν στην Ελλάδα (παλλινοστούντες) και οι οποίοι επίσης αντιμετωπίζουν ανάλογα θέματα προσαρμογής και εγκλιματισμού με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Έτσι έχω την ευκαιρία και ζω από πολύ κοντά την όλη πορεία τους και όχι σπάνια και  το Γολγοθά τους σε κάποιες των περιπτώσεων.

Θεωρώ επίσης ότι  είναι ένα θέμα στο οποίο δεν έχει δοθεί η απαραίτητη βαρύτητα από την πολιτεία ως προς τη σημασία του  για τη χώρα, τη σημασία του για την κοινωνία στο σύνολό της, αλλά και για τον ίδιο τον άνθρωπο – και τις συνέπειες που αυτό ενέχει σε πολλά επίπεδα. Κι αυτό, παρότι εκτός γεωγραφικών ορίων, υπάρχει μια δεύτερη Ελλάδα, που είναι πάνω από δέκα εκατομμύρια Έλληνες του εξωτερικού.

passportΕιδικά προς την Ευρώπη, εξαιτίας του brain drain, έχουν μεταβεί περισσότεροι από 550.000 νέοι Έλληνες την τελευταία δεκαετία. Πολλοί βέβαια νιώθουν ότι δεν έφυγαν από την Ελλάδα ακόμη – και ότι, αν δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες, περιμένουν να γυρίσουν πίσω.

Συνολικά, η έρευνα  – από παλιά μέχρι και πρότινος, για την ελληνική διασπορά και παλιννόστηση, φαίνεται να είναι αποσπασματική, ασυντόνιστη, μη θεσμοθετημένη, ενώ μέχρι πρόσφατα, προερχόταν κυρίως από ατομικές πρωτοβουλίες ερευνητών. Δεν υπήρχε συγκέντρωση αυτής της ερευνητικής δραστηριότητας σε κάποιο ερευνητικό ή εκπαιδευτικό ίδρυμα, με εξαίρεση τη Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 και μετά.

Πιο συγκεκριμένα, δεν έχει δοθεί λοιπόν μέχρι σήμερα, η απαραίτητη  εκ των προτέρων βοήθεια  και υποστηρικτική κατεύθυνση στους  υποψηφίους να αναχωρήσουν από την Ελλάδα, ή πολύ περισσότερο να επιστρέψουν σε αυτή
– τόσο για πρακτικές επιλογές που καλούνται άμεσα να κάνουν,
– όσο και για το τι σημαίνει όλο αυτό το βήμα, σε συναισθηματικό επίπεδο, για τους ίδιους τους επαναπατριζόμενους ή αποδημούντες και τις οικογένειές τους.

Έτσι φαίνεται να υπάρχει ένα γενναίο έλλειμμα,
– στο πώς οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να κινηθούν με μεγαλύτερη ασφάλεια σε όλες τις ενέργειες τους – στις διάφορες φάσεις ενός τέτοιου εγχειρήματος
– καθώς και στην απαραίτητη θωράκισή τους, ώστε να είναι προετοιμασμένοι ψυχολογικά – κατά το δυνατόν περισσότερο, για ένα τέτοιο βήμα, αλλά  και για την αντιμετώπιση των σταδίων που ψυχολογικά ακολουθούν αυτού του βήματος.

Γιατί είναι απαραίτητη η έγκαιρη και συστηματική ψυχολογική στήριξη και συμβουλευτική των αποδημούντων ή επαναπατριζομένων

Θεωρώ, ότι σε κάθε τέτοια  περίπτωση, οι άνθρωποι  έχουν κάτι περισσότερο από ανάγκη, να λάβουν προετοιμασία σε πολλά επίπεδα, στη φάση ΠΡΙΝ την τελική απόφασή τους για τέτοιες μεγάλες αλλαγές ζωής,  στη φάση ΚΑΤΑ την περίοδο της διαπραγμάτευσης σχετικά με την απόφασή τους αυτή, όσο και ΜΕΤΑ την απόφασή τους αυτή, μέσω υπηρεσιών Coaching (Προπονητικής ζωής) – Συμβουλευτικής ή και Ψυχοθεραπείας.

Είναι καταλυτικής  σημασίας να μπορέσουν να,
εμβαθύνουν στα ποικίλα και ανάμικτα συναισθήματά τους, να διερευνήσουν σε μία στροφή προς τον εαυτό τους  τα βιώματά τους έως τώρα και πως  αυτά συνδέονται  με τα σχέδια και τους στόχους στη ζωή τους να μεταναστεύσουν ή να επαναπατρισθούν – αλλά και με το συγκεκριμένο εγχείρημα, να προβάλλουν το πως φαντάζονται τον εαυτό τους και την οικογένειά τους – εάν έχουν – στο μέλλον – μέσα στις νέες συνθήκες, όσο και να εκτιμήσουν με ρεαλισμό τα υπερ και τα κατά, βάσει των σύγχρονων δεδομένων  της κάθε χώρας υποδοχής  ή προέλευσής τους.

Διαπιστώνω ότι, πολύ συχνά, σημαντικές πτυχές της όλης ψυχολογίας του υποψήφιου μετανάστη, ή παλλινοστούντα, έχουν παραγνωριστεί και αψηφιστεί – όσο το ίδιο ελλιπείς εμφανίζονται και οι πληροφορίες που πρέπει να έχει υπόψη του στην όλη πορεία, τόσο για τη χώρα που σκοπεύει να εγκατασταθεί για πρώτη φορά, όσο και για τη χώρα που σκοπεύει να  επανεγκατασταθεί.

Το σύνηθες συμβαίνον είναι να προτρέπονται οι άνθρωποι στις αποφάσεις τους – καλλιεργώντας όχι σπάνια ανεδαφικές προσδοκίες για τη χώρα προορισμού, αντλώντας εντυπώσεις που εισέπραξαν από τη χώρα στη διάρκεια διακοπών ή σύντομων επισκέψεων, ή από τον πόθο επιστροφής και “ένωσης” με τη “μάννα-πατρίδα”,  από διάφορες συγκυριακές αλλά σημαντικές απογοητεύσεις ή στραπάτσα στη χώρα διαμονής, από την επιθυμία για ένα μέλλον πιο φωτεινό και στρωτό σε ένα άλλο περιβάλλον, από την κούραση για τις παθογένειες της χώρας προέλευσης, αλλά και από εσωτερικά βαθύτερα κίνητρα που σχετίζονται με πλευρές της προσωπικότητάς τους και ψυχικές ανάγκες τους, που συχνά θολώνουν τα νερά μη επιτρέποντάς τους να δουν καθαρά και αντικειμενικά την πραγματικότητα.

Να λάβουμε υπόψη μας δε, ότι ο μετανάστης ή ο παλλινοστούντας, δεν είναι πάντοτε μόνος. Στον κύκλο αυτόν παραμένουν δύο μεγάλες ομάδες, ο ίδιος και οι πολύ οικείοι συγγενείς του – μαζί με τα συντηρούμενα μέλη.

Ειδικότερα μιλώντας για τους παλλινοστούντες και την επιστροφή τους στην Ελλάδα, είναι πολύ πιθανό να γνώρισαν  παλιότερα και να άφησαν φεύγοντας,  μία άλλη Ελλάδα – που όμως μπορεί στην πράξη να διαφέρει από αυτό που εκείνοι έχουν στο μυαλό τους τώρα – ή και να θέλουν να θυμούνται μία άλλη κατάσταση στην πατρίδα – εξιδανικευμένη. Ακόμη μπορεί να πιστεύουν ότι κάποια κακώς κείμενα που ήταν παλιότερα μία πραγματικότητα, έχουν αλλάξει προς τω βελτίω με τον καιρό, χωρίς αυτό επίσης να είναι η πραγματικότητα.

Αντίστοιχα για τη μετανάστευση σε χώρες του εξωτερικού, αν και η Ελλάδα έχει μεγάλη ιστορική παράδοση σε αυτό, η μαζική αποδημία από το 1955 και μετά, δεν προήλθε από τεκμηριωμένη μελέτη κόστους/οφέλους της Ελλάδας ως χώρας αποστολής.

Η Ελλάδα έτσι «σύρθηκε» κυριολεκτικά στην εξωτερική μετανάστευση, απροετοίμαστη, θεσμικά-οργανωτικά –  και απληροφόρητη για τις μελλοντικές επιπτώσεις του φαινομένου. Το ίδιο φαινόμενο της μετανάστευσης των Ελλήνων στο εξωτερικό στα χρόνια της κρίσης, έχει λάβει σημαντικές διαστάσεις, με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού της χώρας και των νέων ατόμων που βρίσκονται σε παραγωγική ηλικία, να εγκαταλείπει την Ελλάδα με την προοπτική εύρεσης εργασίας και βελτίωσης των συνθηκών ζωής σε κάποια χώρα του εξωτερικού.

Οι δύο όψεις του νομίσματος

Στη μετανάστευση, συν-υπάρχουν για τους περισσότερους ανθρώπους, δύο πλευρές.

Η μία πλευρά της μετανάστευσης, είναι αυτή η οποία έχει πολλά, σημαντικά πλεονεκτήματα και θετικά στοιχεία όπως:

Μικρότερη έλλειψη αξιοκρατίας, λιγότερη διαφθορά και λιγότερη αβεβαιότητα, φαινόμενα τα οποία και ώθησαν ένα σημαντικό ανθρώπινο κεφάλαιο της Ελλάδας – ειδικότερα τους νέους, στο εξωτερικό (Brain Drain), σύμφωνα με τα αποτελέσματα πρωτογενούς έρευνας της ICAP People Solutions – τα οποία παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο του 3ου Human Capital Summit.

palinnostountesΕπίσης υπάρχει το όραμα για νέες ευκαιρίες καλύτερης σταδιοδρομίας  και καριέρας – για τους ίδιους και τα παιδιά τους, καλλίτερες μηνιαίες αποδοχές – ακόμη και για έναν ανειδίκευτο,  πιο προσεγμένο και ασφαλές περιβάλλον εργασίας με όλες τις σύγχρονες προδιαγραφές λειτουργίας, συχνά μεγαλύτερο αίσθημα  ασφάλειας λόγω της  σοβαρής κοινωνικής και κρατικής πρόνοιας  για οτιδήποτε απρόσμενο προσωπικό  συμβεί – και αυτό πολλές φορές δεν περιορίζεται  μόνο στο επίπεδο κάποιας  ασθένειας ή ατυχήματος που μπορεί να καταστήσουν αδύνατη την  προσωρινή εργασία κάποιου, αλλά και κρατική στήριξη σε  πιο “λεπτές” αποχρώσεις σύγχρονων δυσκολιών – όπως είναι η επαγγελματική εξουθένωση (burn out) – που επίσης είναι μία ψυχοπιεστική κατάσταση η οποία μπορεί να καταστήσει κάποιον αναποτελεσματικό για εργασία.

Κάτι που εκτιμάται υψηλότατα επίσης από τους μετανάστες, είναι και το  αίσθημα αξιοπρέπειας χωρίς ενοχές και χωρίς ταλαιπωρίες που βιώνουν, σε μία πιο ευνομούμενη χώρα,  όπως κι ένα μεγαλύτερο αίσθημα ελέγχου της καθημερινότητας τους μαζί με μία καλύτερη πλαισίωση,  λόγω ισχυρότερης  οργάνωσης  – ενός κράτους που το αισθάνονται αρωγό τους. Υψηλά εκτιμητέες είναι και οι δυνατότητες για δωρεάν προσωπική επιμόρφωση δια βίου, οικονομική στήριξη και χρηματοδότηση επαγγελματικών ιδεών και σχεδίων (projects), παροχή δυνατότητας δωρεάν εκμάθησης  της ξένης γλώσσας – γλώσσα χώρας προορισμού  με κάλυψη των εξόδων από το κράτος, αμειβόμενη δίκαιη εργασία “χωρίς το πιστόλι στον κρόταφο”, ενθάρρυνση σε όσους θέλουν να γίνουν καλύτεροι στη δουλειά τους μέσω απαλλαγών και γενικά μεγαλύτερες δυνατότητες σχεδιασμού ζωής, δημιουργίας εξέλιξης και ανέλιξης,  με ένα περισσότερο προβλέψιμο και λιγότερο αγχωτικό καθημερινό πρόγραμμα.

Ο προσδιορισμός – χαρακτηρισμός “Έλληνας του εξωτερικού“, φαίνεται να αποτελεί μία συναισθηματικά φορτισμένη σημαίνουσα συντροφιά, όλου αυτού του έμψυχου δυναμικού  που αποδήμησε για ένα μέλλον πιο ελπιδοφόρο.
Μέσα σε αυτό το ‘”Έλληνας”, χωρούν όλα τα ζεστά καλοκαίρια του  στην πατρίδα, ως συντροφιά.

Σε ένα άλλο επίπεδο, ανάμεσα στα υπέρ της μετανάστευσης, είναι ότι με  την απορρόφηση  επιστημόνων από διάφορα κράτη, οι αναπτυγμένες χώρες αυξάνουν το επιστημονικό τους δυναμικό και βελτιώνουν το επίπεδο της επιστημονικής τους γνώσης.

Με τη μετάκληση ειδικών επιστημόνων από ποικίλα κοινωνικο-πολιτισμικά σύνολα — με διαφορετικές αξίες, αρχές, και τρόπους αντιμετώπισης προβλημάτων — ενισχύουν το κλίμα δημιουργικής σκέψης και εμπλουτισμού της επαγγελματικής κατάρτισης –  κάτι που προσμετράται επίσης θετικά από το κάθε ανήσυχο πνεύμα του μετανάστη  που μεταβαίνει  σε αυτές τις χώρες.

Και βέβαια, όλοι ως μετανάστες, έχουν το μερίδιο συμβολής τους, στο ότι  διατηρήθηκε ζωντανή στους ξένους λαούς, η μνήμη του Ελληνισμού, δημιουργώντας τις Ελληνικές Κοινότητες της Διασποράς και  αναγκάζοντας και τους ηγεμόνες των χωρών, να λογαριάζουν την ύπαρξή τους, κάτι που μπορεί επίσης κάποιους από τους μετανάστες, να τους ικανοποιεί, ως μία επιθυμητή δευτερογενής θετική συνέπεια μέσα στα υπόλοιπα θετικά της μετανάστευσης.

Αρνητική πλευρά μετανάστευσης

Ως προς τη μετανάστευση στο εξωτερικό, υπογραμμίζονται δύο σημαντικά χαρακτηριστικά του Έλληνα μετανάστη που επηρεάζουν τόσο τη μεταναστευτική πολιτική όσο και την έρευνα επί της αποδημίας και παλιννόστησης:

Ο Έλληνας μετανάστης – τόσο της υπερπόντιας όσο και της ενδο-ευρωπαϊκής μετανάστευσης – διαμένει στο εξωτερικό με την «αυταπάτη της παλιννόστησης». Αφήνει δηλαδή, ανοικτή την επιλογή της προσωρινής ή μόνιμης παραμονής του στο εξωτερικό και της επιστροφής στην Ελλάδα. Υπάρχει σχεδόν πάντοτε μέσα του, η υφέρπουσα νοσταλγία για την πατρίδα που τρώει κάποιου τα σωθικά, παρότι η «θεραπεία της νοσταλγίας για την  πατρίδα»  γίνεται  πολύ πιο εύκολη πλέον, σε σχέση με το παρελθόν, με την πρόοδο στο πεδίο των συγκοινωνιών για μεγάλες αποστάσεις, τον εκδημοκρατισμό της ελεύθερης  μετακίνησης  των πληθυσμών, τουλάχιστον εντός Ευρώπης από την 1-1-88,   καθώς και τη συρρίκνωση του χρόνου που απαιτείται για τα ταξίδια με σύγχρονα μέσα –  από την χώρα προέλευσης προς την χώρα υποδοχής και τούμπαλιν. Το ίδιο γλυκαίνει τη νοσταλγία για την πατρίδα, η  ανάπτυξη των τεχνολογιών της επικοινωνίας, με τη χρήση των νέων μέσων, (διαδίκτυο, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, βιντεοκλήσεις skype, κλπ.) τα οποία έχουν υποκαταστήσει την παλαιά, σαφώς πιο δύσκολη και ασύγχρονη – αν και πιο ίσως ρομαντική – μορφή επικοινωνίας, την αλληλογραφία.

Επίσης σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, υπάρχει  η αίσθηση ότι ο μετανάστης, πάντοτε παραμένει ένας “ξένος” στη ξένη χώρα,  όσο κι αν καταφέρει  να πετύχει κοινωνικά και επαγγελματικά και να διεισδύσει στις κοινωνίες. Πάντοτε υπάρχει το έντονο συναίσθημα ότι θα  αποτελεί μία μειοψηφία ή μειονότητα, στη χώρα που φιλοξενείται – όσο φιλόξενη και οργανωμένη  και να είναι αυτή.

Υπάρχει επίσης ο φόβος του άγνωστου και μη οικείου και ότι καλείται κάποιος να λειτουργήσει σε μία διαφορετική νοοτροπία και κουλτούρα, χωρίς συχνά να μπορεί να τη μεταβολίσει ή να την αφομοιώσει, ή χωρίς να νιώθει ότι  του ταιριάζει.

Ενδέχεται επίσης να τον διακατέχει  ο φόβος,  ότι μπορεί να μην καταφέρει  να γυρίσει κάποτε στη μητέρα  πατρίδα,  αλλά να μείνει μέχρι το τέλος της ζωής, μακριά στην ξενιτιά. Υπάρχει το σαράκι  μήπως δεν πραγματοποιήσει το άσβηστο όνειρο του επαναπατρισμού, που κάτω από αυτές τις συνθήκες – το όνειρο αυτό φαντάζει σαν ένας ακατανίκητος πόθος.

Επίσης η εύρεση νέων φίλων δεν είναι πάντα μια εύκολη υπόθεση, δεδομένου ότι οι ντόπιοι της χώρας, έχουν διαφορετικές συνήθειες και άλλους κώδικες επικοινωνίας. Πιθανότατα επίσης να έχουν τον δικό τους κοινωνικό κύκλο χωρίς απαραίτητα να ενδιαφέρονται να τον διευρύνουν. Ως απόρροια μιας τέτοιας απομόνωσης είναι τα συναισθήματα μοναξιάς που βιώνουν οι νέοι μετανάστες.

Επίσης πολλοί μετανάστες, στην προσπάθεια τους να αισθανθούν κάποια πολιτισμική οικειότητα, επιλέγουν να συναναστρέφονται περισσότερο με ομοεθνείς τους. Το γεγονός αυτό τους επιτρέπει μεν να διαχειρίζονται εν μέρει τα συναισθήματα ενός υπαρξιακού κενού που βιώνουν, αλλά από την άλλη η επιλογή αυτή, τους οδηγεί σε απομόνωση από το ευρύτερο εγχώριο κοινωνικό περιβάλλον. Με άλλα λόγια, κάνουν επιλογές αναγκαστικών συναναστροφών με άτομα που ενδεχομένως στην πάτρια χώρα τους δεν θα επέλεγαν για παρέα τους.

Τέλος, οι καιρικές συνθήκες (μουντός καιρός, κρύο, υπερβολική ζέστη, κλπ.) δεν είναι αμελητέα δυσκολία σε μία προσαρμογή, δημιουργώντας σε αρκετούς και σωματικά συμπτώματα (ευκολότερα κρυολογήματα, έξαρση σωματικών ευαισθησιών τους, κτλ.).

Αναφορά ανάμεσα στις δυσκολίες γίνεται και για τις  λιγότερες ευκαιρίες φθηνής ψυχαγωγίας στη χώρα υποδοχής, σε αντίθεση  π.χ. με την εύκολη επίσκεψη σε ένα cafe στην Ελλάδα.

Οι ψυχολογικές συνέπειες της μετανάστευσης

Όλη αυτή η συνθήκη μετανάστευσης και παλιννόστησης, αποτελεί ένα “ξερίζωμα” και μία τεράστια αλλαγή ζωής.
Είναι στην ουσία μία απώλεια σε πολλά επίπεδα, καθώς σίγουρα κάτι αλλάζει, κάτι αφήνεται πίσω, ή και χάνεται ανεπιστρεπτί.

Εξ ου και οι ψυχολογικές συνέπειες της μετανάστευσης, τόσο οι άμεσες, όσο και οι μακροπρόθεσμες (ακόμα και οι διαγενεακές), έχουν αποτελέσει συστηματικό αντικείμενο ενασχόλησης, της κοινωνικής και ψυχολογικής έρευνας τα τελευταία πενήντα χρόνια.

Επαναπατρισμός, μία εμπειρία με πολλές διαστάσεις.

Επαναπατρισμός σημαίνει ένα νέο και πάλι ξερίζωμα, μία δεύτερη νέα απώλεια του τι έχει κτισθεί στα χρόνια εγκατάστασης στην ξένη χώρα, αλλά και  ένα νέο ξεκίνημα ζωής στην πατρίδα, με πάλι αμφίβολη  όμως και μη δεδομένη και σίγουρη τη θετική εξέλιξη.

Ο φόβος και η ελπίδα, η  χαρά αλλά και ο πόνος, συνυπάρχουν. Ανάμικτα τα συναισθήματα.

Επαναπατρισμός σημαίνει μία τεράστια εκ νέου αλλαγή –  και συχνά  – σε κάποια επίπεδα – αλλαγή επιπέδου διαβίωσης από το καλύτερο στο κατώτερο, όσα χρήματα και να φέρει κάποιος μαζί του από την μετανάστευση. Όλα αυτά βέβαια αρχικά υποτιμώνται αφού υπερέχει η γλυκιά συνάντηση με την πατρίδα – που αποτελεί ένα αρχέγονο ιδανικό, το ξανασμίξιμο  με τους γονείς, τους φίλους, οι επισκέψεις στα “στέκια”, στη θάλασσα, η ζεστασιά και πάλι του φωτεινού ήλιου της Ελλάδας, τα σπιτικά γλυκά, τα ελληνικά φαγητά, και το κυριότερο – η δυσεύρετη ανεμελιά και το αίσθημα ελευθερίας που χαρίζει η Ελλάδα και που δύσκολα τα βρίσκει κάποιος σε άλλες χώρες, αλλά και της επιθυμίας ορισμένων να προσφέρουν τις γνώσεις τους πίσω στην πάτρια χώρα τους.

Το όλο σκηνικό όμως, μπορεί  να μετατραπεί σιγά σιγά σε  εφιαλτικό,  με απρόβλεπτες και απρόσμενες συνέπειες στη ψυχική αλλά και σωματική υγεία των επαναπατριζόμενων και στην όλη ισορροπία  της οικογένειας και των δυναμικών της – εάν δεν έχουν οι εμπλεκόμενοι ζητήσει εκ των προτέρων, αλλά και μετά το εγχείρημα – επαγγελματική βοήθεια και ψυχολογική στήριξη.

Πολλά τα επίπεδα των πιθανών προβλημάτων  καθώς πολλοί επαναπατρίζονται σχεδόν ενστικτωδώς, χωρίς να έχουν προηγουμένως επισκεφθεί την Ελλάδα για μακρύ χρονικό διάστημα πέραν των διακοπών. Απλά κάποια στιγμή βρίσκουν την ευκαιρία και παίρνουν τον δρόμο του γυρισμού. Όταν τα πράγματα δεν εξελιχθούν όπως τα φαντάζονταν, οι  δυσάρεστες καταστάσεις ευνοούν τις  αλληλοκατηγορίες μεταξύ του ζευγαριού για αρχική κακή  εκτίμηση της όλης κατάστασης, όπως και  τον αποσυντονισμό των παιδιών με τη γλώσσα και τη κατάσταση των σχολείων.

Σε αυτό έρχονται να προστεθούν,  η σχετική έλλειψη γνωριμιών και υποστηρικτικού κοινωνικού φιλικού κύκλου, οι ασύμβατες επαφές με τον περίγυρο και η αίσθηση έλλειψης επικοινωνίας στο ίδιο επίπεδο, μαζί με  τη διάψευση των προσδοκιών και τις  απογοητεύσεις από ανθρώπους που θεωρούνταν κάποτε φίλοι και στήριγμα.

Αρκετοί  υφίστανται  οικονομική καταστροφή λόγω άγνοιας των άγραφων κανόνων που επικρατούν στο εμπόριο στην Ελλάδα και του τρόπου που  κινείται κάποιος στην αγορά με τις συναλλαγές. Δε λείπουν και οι κακές επενδυτικές κινήσεις (οικονομικές αλλά και επενδύσεις σε ακατάλληλη  γη / ακίνητα)  λόγω άγνοιας των υφισταμένων αξιών και προοπτικής τους, αλλά και άγνοιας  εις βάθος για την πραγματική οικονομία και θεμέλια της χώρας.

Τέλος, δεν είναι εξαιρετικά σπάνιες και οι πιο ακραίες εξελίξεις καθώς οι παραπάνω συνθήκες είναι άκρως ψυχοπιεστικές, να φθάσουν να απειλήσουν και την ίδια  την επιβίωση και  ζωή του  ανθρώπου. Κάποιοι που παρέμειναν αστήριχτοι, δεν θα αντέξουν και θα χάσουν μέχρι και τη ζωή τους ή στην καλύτερη, την υγεία τους.

Ακόμη σοβαρές δυσκολίες με την επιστροφή στην πατρίδα υπάρχουν, ως προς  την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας – κυρίως της γραπτής –  σε ένα υψηλό επίπεδο λειτουργίας –  ώστε να μπορεί να διεκδικήσει ο επαναπατριζόμενος αναλόγως προσόντων του, ανάλογη υψηλού επιπέδου εργασία. Ενίοτε πρόβλημα υπάρχει και  στην αναγνώριση πτυχίων, αλλά  και στην εξεύρεση ανάλογης με την ειδικότητά του εργασία, δεδομένων των διαφοροποιήσεων της εκπαίδευσης ανά χώρα.

Οι παγίδες που κρύβονται είναι πολλές, καθώς  η κάθε χώρα, έχει διαφορετικούς όρους λειτουργίας. Σε κάποιες χώρες όπως και στην Ελλάδα εν πολλοίς, όλα αυτά δεν είναι γραμμένα κάπου ως οδηγίες ή ενημέρωση, ούτε γίνονται αντιληπτά άμεσα και μάλιστα δια γυμνού οφθαλμού. Αποτελούν περισσότερο έναν άγραφο κώδικα,  που μαθαίνεται μόνο όταν τη ζήσεις τη χώρα σε σταθερή βάση επί μακρόν, προκειμένου να μπεις ευκολότερα στο νόημα του πως θα κινηθείς, δεδομένης στην ελληνική πραγματικότητα και της πολυνομίας και των αλληλοεπικαλύψεων των ευθυνών των υπηρεσιών.

Έχοντας ο επαναπατριζόμενος όμως ξεκοπεί από την ελληνική νοοτροπία και έχοντας αποκτήσει έναν άλλο τρόπο να σκέφτεται, αλλά και  παρασυρμένος από τη μεγάλη του επιθυμία για επιστροφή, μπορεί να γίνει εύκολο θύμα εκμετάλλευσης από επιτήδειους.

Η πληροφόρηση από  συγγενείς και φίλους που διαμένουν μόνιμα στην Ελλάδα, αρκετές φορές δεν είναι ακριβής ή σωστή, παρά τις καλές τους προθέσεις να φανούν κατατοπιστικοί και βοηθητικοί. Ακόμη και αν είναι σωστή όμως, υπάρχει το ενδεχόμενο να μην εισακουσθούν, γιατί ο επαναπατρισθής θέλει να ζήσει το όνειρο της επιστροφής  του πάση θυσία,  οπότε το οτιδήποτε τίθεται ως εμπόδιο σε αυτό, το απωθεί.

kafeneioΓενικοί παράγοντες διευκόλυνσης ή δυσκολίας του μετανάστη

Όπως συμβαίνει σε κάθε αλλαγή, ευχάριστη ή δυσάρεστη, υπάρχουν  δυσκολίες, άλλες φορές μικρές, άλλες φορές μεγάλες και τραυματικές όπως προανέφερα.

  • Όσο μικρότερος είναι κάποιος στην ηλικία όταν αλλάζει κράτη, τόσο πιο εύκολα τις ξεπερνά. Αντίθετα όσο μεγαλύτερος είναι, τόσο πιο δύσκολη απαιτητική, αλλά και επικίνδυνη είναι ή όποια προσαρμογή στις καινούργιες συνθήκες που θα συναντήσει – ειδικότερα αν δε λάβει επαγγελματική ψυχολογική υποστήριξη και συμβουλευτική καθοδήγηση, δεδομένης της μεγαλύτερης δικής του ευθύνης που φέρει ο ίδιος για τη διευθέτηση πραγμάτων, αλλά και του λιγότερου χρόνου “επανόρθωσης” που έχει πλέον στη διάθεσή του.
  • Ρόλο βέβαια παίζει και η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου και η ιδιοσυγκρασία του, στο πόσο πιο δύσκολα ή πιο εύκολα, θα ζήσει όλη αυτή την εμπειρία-πρόκληση. Οι αντιλήψεις του και ο τρόπος που μεταβολίζει και ερμηνεύει ο καθένας τα νέα δεδομένα, παίζουν τον αποφασιστικότερο ρόλο.
  • Επίσης σημαντικό ρόλο παίζουν τα προηγούμενα βιώματά στη ζωή του. Όπως και να έχει όμως, επειδή η προσωπικότητα έχει ήδη διαμορφωθεί μέχρι την ηλικία των έξι χρονών και τα θεμέλια της προσωπικότητας έχουν ήδη χτιστεί, είναι αναμενόμενο, ανάμεσα στη χαρά και την ανακούφιση, να υπάρξουν σημαντικές δυσκολίες τόσο με τον επαναπατρισμό, όσο και με τη μετανάστευση, τόσο ψυχικές, συναισθηματικές, όσο και πρακτικές όπως προαναφέραμε. Π.χ. οικονομικές (παρά την καλή οικονομική κατάσταση που μπορεί να έχει κάποιος δημιουργήσει στην ξενιτιά), δυσκολίες καθημερινές και πολλές άλλες.
  • Αξιόπιστο και ζεστό υποστηρικτικό δίκτυο φίλων και συγγενών, ή κρατικών υπηρεσιών.

Με άλλα λόγια το γλυκό αυτό πιοτό και όνειρο της επιστροφής στην πατρίδα, μπορεί να μετατραπεί πραγματικά σε θρίλερ / εφιάλτη / σενάριο για γερά νεύρα / τεράστια αρνητική ανατροπή ζωής, όταν πια ο επαναπατριζόμενος έρθει πίσω στα πάτρια εδάφη και δεν έχει προετοιμαστεί κατάλληλα –  τόσο με συγκεκριμένες γνώσεις και πληροφορίες, όσο και με δουλειά με τον εαυτό του και τη ψυχολογία του.

Οι συχνότερα διαγνωσμένες ψυχικές διαταραχές σε μετανάστες είναι :

  • Οι Αγχώδεις διαταραχές και κυρίως η Διαταραχή Μετατραυματικού στρες και οι Κρίσεις πανικού
  • Οι διαταραχές Διάθεσης π.χ. Κατάθλιψη
  • Οι Σωματόμορφες διαταραχές (νευροφυτικά), όπως διάφορα σωματικά συμπτώματα
  • Οι Ψυχωσικές διαταραχές
  • Οι διαταραχές σχετισμένες με τη Χρήση Ουσιών.

Ενώ, χωριστή κατηγορία αποτελεί το “σύνδρομο του Οδυσσέα”.

ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ

Είναι εμπνευσμένο απ’ τον πολύπαθο Οδυσσέα που υπήρξε το σύμβολο του ταξιδευτή που έχει τη βαθειά νοσταλγία να επιστρέψει κάποτε στην πατρίδα του.  Τον μυθικό ήρωα που περιπλανήθηκε για χρόνια μακριά απ’ την πατρίδα του.
Επινοήθηκε η μορφή αυτή, για να δηλώσει την εμπειρία ενός ακραίου άγχους που βιώνουν οι ξενιτεμένοι, τη μοναξιά, τη θλίψη για την αποτυχία του πλάνου μετανάστευσης, την αγωνία για  επιβίωση, το φόβο για το όχι εξασφαλισμένο μέλλον, αλλά και τις ενοχές για το τι δεν έκαναν καλά και για το ότι “πήραν στο λαιμό τους” πιθανά και  όλη τους την οικογένεια και το μέλλον των παιδιών τους, δημιουργώντας τους ανυπέρβλητες δυσκολίες που θα καθορίσουν την εξέλιξή τους, ή θα τα καταδικάσουν σε μόνιμες απώλειες, π.χ. απώλεια δυνατότητας σπουδών σε πανεπιστήμια.

Τι πρέπει να κάνει κάποιος αν νοιώθει πίεση και άγχος (προσαρμογής / αλλαγών, κτλ.) κατά τη μετανάστευση;

Η πίεση λόγω αλλαγών ζωής και προσαρμογής σε νέες συνθήκες, αναζωπυρώνουν σχεδόν πάντοτε μετά βεβαιότητας, παλαιά άλυτα άγχη, “ανοιχτούς λογαριασμούς” με σημαντικές προηγούμενες απώλειες, φέρνουν στην επιφάνεια παραμελημένα διλήμματα που δεν έχουν διευθετηθεί, ή πυροδοτούν ψυχοσωματικά συμπτώματα – εξαιτίας της μη αποτελεσματικής διαχείρισης του άγχους που κάθε αλλαγή ενέχει και που νοιώθει κάποιος με αφορμή την απομάκρυνσή του από  τη χώρα του.

Αν  τέτοια θέματα τον απασχολήσουν ή αποτελέσουν εμπόδιο στην καθημερινή αποτελεσματική λειτουργία του και διαχείριση της ζωής του, δεν πρέπει να διστάσει να απευθυνθεί σ’ έναν ειδικό επαγγελματία υγείας, κυρίως ψυχοθεραπευτή – σύμβουλο ψυχικής υγείας. Στις περιπτώσεις αυτές προτιμώνται επαγγελματίες στη μητρική γλώσσα του ενδιαφερομένου, που καλό είναι να αναζητήσει στην περιοχή του αν υπάρχουν, ή μέσω skype στη μητρική του χώρα.

Αν δεν υπάρξει έγκαιρη και  κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη και καθοδήγηση, Πριν – Κατά  – και  Μετά  την επιστροφή των μεταναστών ή επαναπατριζομένων στη «μητέρα πατρίδα», πολύτιμος χρόνος μπορεί να χαθεί με ενδεχόμενο δυσάρεστες, ή και ολέθριες συνέπειες όπως προανέφερα.

Η μοναξιά του Νεο-Μετανάστη:

Καθώς ο αριθμός των Ελλήνων που ζουν πλέον σε χώρα άλλη από τη χώρα καταγωγής τους, ολοένα και αυξάνεται, καθίσταται αναγκαίο να δημιουργηθούν οι δυνατότητες συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης, είτε δια ζώσης, είτε απομακρυσμένα  με τη χρήση της τεχνολογίας, ώστε να καλυφθεί το αίτημα των Ελλήνων μεταναστών για βοήθεια και υποστήριξη στην μητρική τους γλώσσα.

Πώς μπορεί να φανεί αποφασιστικά βοηθητικός ένας Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής  και  πού μπορούν να βρουν ψυχολογική υποστήριξη εκείνοι που έφυγαν / επέστρεψαν;

Ο επαγγελματίας σύμβουλος ψυχολόγος, θα μπορέσει να βοηθήσει τον παλιννοστούντα ή τον αποδημούντα και κάτοικο του εξωτερικού,

  • να κατανοήσει το μέγεθος του βήματος που σχεδιάζει – στο “όλον” του και όχι μόνο στις επί μέρους πλευρές του και τη σημασία που αυτό έχει για τον ίδιο,
  • να ενημερωθεί για τα στάδια που εμπερικλείει η ενέργεια αυτή καθώς αφορά σε μία αλλαγή και ταυτόχρονα σε μία απώλεια, με συγκεκριμένα στάδια αναπόφευκτων εσωτερικών αλλαγών και “πένθους”,
  • να διαχειριστεί αποτελεσματικά τις πολλαπλές ενέργειες που απαιτούνται – τόσο σε πρακτικό όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο, απέναντι στις σχέσεις του ενδιαφερομένου με εξαρτώμενα μέλη (παιδιά), ή απέναντι σε άλλους ανθρώπους στο στενό και ευρύτερο περιβάλλον του – καθώς γίνεται μία ανακατάταξη σε αποστάσεις, αποκαλύψεις, ανατροπές, εκπλήξεις δυσάρεστες και ευχάριστες για την ανταπόκριση οικείων ή περιβάλλοντος
  • να λάβει τα φώτα που χρειάζεται για να πορευτεί στο “άγνωστο” ή και σε “σκοτάδι”, με ψυχική ανθεκτικότητα, ρεαλισμό, στοχοπροσήλωση, ευελιξία, μαχητικότητα, αποτελεσματικότητα και αυτοεκτίμηση.

trainΙστορική αναδρομή σχετικά με το μεταναστευτικό κύμα Ελλήνων

Η εξωτερική μετανάστευση ελληνικού πληθυσμού, συνοδεύει από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα τη νεότερη ελληνική κοινωνική και οικονομική ζωή. Το πρώτο μεγάλο αποδημητικό ρεύμα εμφανίζεται την πρώτη τριακονταετία του τρέχοντος αιώνα (1900- 1930), κατά την οποία αποδημούν, κυρίως προς τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, περίπου 461.000 άτομα

Το δεύτερο μεγάλο αποδημητικό ρεύμα, αρχίζει με μαζική εκδήλωση του μεταναστευτικού φαινομένου – το I960, ουσιαστικά ξεκινά το 1955 και διαρκεί μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970-80.

Στην πορεία του χρόνου, με την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης, ξαναξεκινά το 2008 και συνεχίζεται.

Μεταξύ των λοιπών δημοφιλών χωρών προς μετανάστευση που απορρόφησαν κατά κύριο λόγο  τον μεγαλύτερο αριθμό του brain drain , ήταν οι ΗΠΑ, Γερμανία, Σουηδία, με μνεία μέχρι και για το κράτος της Κούβας, όπου σύμφωνα με την κρατική στατιστική υπηρεσία της Κούβας, στο διάστημα 2010-2015 έχουν μεταναστεύσει 29 Έλληνες πολίτες
καθώς και το Περού, όπου ο αριθμός των Ελλήνων που εγκαταστάθηκαν  τα τελευταία χρόνια είναι μονοψήφιος. (Πηγή: Huffington Post)

Επειδή το μεταναστευτικό φαινόμενο είναι διαχρονικό, διεθνές και πολυδιάστατο, ως προς τις αιτίες και τις επιπτώσεις του, επιβάλλεται η ακριβής εννοιολογική οριοθέτησή του.

Δυσμενείς επιπτώσεις της μετανάστευσης από την  Ελλάδα στο εξωτερικό, παλαιότερα και τώρα

Η μαζική μετακίνηση του ελληνικού πληθυσμού προς τις υπερπόντιες και ευρωπαϊκές χώρες, κατά την περίοδο
1955-1971, είχε σαν αποτέλεσμα τη μείωση του εργατικού δυναμικού, την ερήμωση της υπαίθρου, τη δημιουργία ψυχολογικών προβλημάτων στους μετανάστες και στα μέλη των οικογενειών τους.

Η συνολική μετανάστευση της περιόδου 1955 – 1971 έξω από τα σύνορα της χώρας, του 13 % του πληθυσμού της για αναζήτηση εργασίας, συνετέλεσε επίσης κατά μεγάλο ποσοστό, στην πτώση της γεννητικότητας και στην επιτάχυνση της διαδικασίας γήρανσης του πληθυσμού, ιδιαίτερα των αγροτικών περιοχών, από τις οποίες προερχόταν το 80% των μεταναστών.

Μια από τις χαρακτηριστικές επιπτώσεις του μεταναστευτικού αυτού ρεύματος είναι στη γεωργία, με την προσθήκη μιας ακόμη επιπλοκής στην καταθρυμματισμένη γεωργική ιδιοκτησία.

Έτσι πολλές εκτάσεις έμειναν ακαλλιέργητες, ή διατηρήθηκαν σαν αρχέγονες γεωργικές εκμεταλλεύσεις στα χέρια ηλικιωμένων αγροτών, που αντιμετωπίζουν αδυναμία προσαρμογής προς τη σύγχρονη τεχνολογική εξέλιξη της γεωργικής οικονομίας και τα σύγχρονα συστήματα για τη διάρθρωση της γεωργικής επιχείρησης, σύμφωνα με τις απαιτήσεις των συναλλαγών στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας τότε.

Οι δημογραφικές συνέπειες της μετανάστευσης επιπλέον, δεν περιορίζονται μόνο στην αριθμητική μείωση του πληθυσμού κατά το μέρος εκείνο που μεταναστεύει, αλλά επεκτείνονται και μεταβάλλουν την αρμονική δομή του πληθυσμού τόσο από την άποψη του φύλου όσο και από την άποψη της ηλικίας (μεταναστεύουν νέοι και κατά κανόνα άρρενες).

Οι μεταβολές αυτές της δομής του πληθυσμού, έχουν άμεση επίπτωση σε όλα τα δημογραφικά μεγέθη :
– στη γαμηλιότητα, – στη θνησιμότητα, – στη γεννητικότητα κτλ.

Οι δρώντες παράγοντες που συντελούν στην διαμόρφωση του μεταναστευτικού φαινομένου, είναι,
– το ανθρώπινο δυναμικό (μετανάστες και απόδημοι) που μετακινείται
– καθώς και οι χώρες προελεύσεως και υποδοχής, αλλά
– και οι διεθνείς οργανισμοί που οριοθετούν την μετακίνηση αυτή και την διαμόρφωση της Ελληνικής Διασποράς.