Αυτοπεποίθηση – αυτοεκτίμηση: Ο ρόλος της συμβουλευτικής ψυχοθεραπείας

Αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση είναι δύο έννοιες αλληλένδετες αλλά και παράλληλα διακριτές μεταξύ τους.

________________________________

Αυτοεκτίμηση ορισμός

Η έννοια της αυτοεκτίμησης περιλαμβάνει τις  αντιλήψεις που έχουμε για τον εαυτό μας. Αυτές οι αντιλήψεις έχουν εδραιωθεί μέσα μας με ασυνείδητο τρόπο (χωρίς να το καταλαβαίνουμε),  στο πέρασμα των χρόνων και περικλείουν τα συναισθήματα για τον εαυτό μας τα οποία μας γεννώνται εξαιτίας των αντιλήψεων αυτών. Τι δηλαδή αισθανόμαστε για τον εαυτό μας. 

Πότε μπαίνουν τα θεμέλια της αυτοεκτίμησης στον άνθρωπο;

Τα θεμέλια του ποσοστού αυτοεκτίμησης που φέρουμε (π.χ. υπερβολικά υψηλής-υπερεκτίμηση του εαυτού μας, υγιούς-αναγνώριση των ικανοτήτων αλλά και ελαττωμάτων μας, ή της έλλειψης αυτής-χαμηλή αυτοεκτίμηση-αίσθημα κατωτερότητας απέναντι στους άλλους), μπαίνουν στα πρώτα έξι χρόνια της ζωής ενός παιδιού, στα χρόνια της παιδικής ηλικίας του, αναλόγως κατά κύριο λόγο, της οικογενειακής ατμόσφαιρας και του περιβάλλοντος στο οποίο το παιδί μεγάλωσε, των εμπειριών  που βίωσε σε αυτό το περιβάλλον και του τρόπου που διαπαιδαγωγήθηκε.

Από την πρώιμη παιδική ηλικία (ακόμη και από τη βρεφική φάση), χτίζονται σταδιακά οι αρετές που φέρει κάποιος  ως παιδί,  αργότερα ως έφηβος και ως ενήλικας.

Ποιοτικά χαρακτηριστικά που ενισχύουν το αίσθημα αξίας του εαυτού μας, είναι η υπευθυνότητα όσο και η ανάληψη ευθύνης που επιδεικνύει κάποιος για τις πράξεις του, η υπομονή σε αντιδιαστολή με το να δρα παρορμητικά,  η επιμονή σε αντίθεση με το “βαριέμαι εύκολα και τα παρατάω χωρίς να ολοκληρώσω κάτι”,  η δυνατότητα στοχοπροσήλωσης, αλλά και αναβολής της προσωρινής ευχαρίστησης που μου προσφέρει η στιγμή,  για αργότερα. Επίσης, το σταθμισμένο θάρρος και η διεκδικητικότητα, η σωφροσύνη – δηλαδή η δυνατότητα να κρίνουμε με γνώμονα και τη λογική και όχι μόνο το συναίσθημα ανάμεσα σε σύνθετα ή αντικρουόμενα δεδομένα, το ενεργό κοινωνικό ενδιαφέρον και η κίνηση να συμβάλλουμε έμπρακτα και με θετικό τρόπο στην εξέλιξη του κοινωνικού συνόλου, η επίδειξη καλοσύνης προς το συνάνθρωπο και το αίσθημα ευγνωμοσύνης για ό,τι μας προσφέρεται στη ζωή.
Θα προσθέταμε ανάμεσα σε αρκετά άλλα, το ενδιαφέρον για το καλό της ομάδας και της εποικοδομητικής συνεργασίας σε αντίθεση με το ενδιαφέρον μόνο για άτομό μου και το “όλα για την πάρτη μου”, και  το επίσης κορυφαίας σημασίας να δύναται να μπαίνει κάποιος στη θέση του άλλου.

Πώς χτίζεται η αυτοεκτίμηση;

Τεράστιας σημασίας ρόλο στην αυτοεκτίμηση διαδραματίζουν οι γονείς ή οι φροντιστές του παιδιού και η οικογενειακή ατμόσφαιρα που επικρατεί στο σπίτι  (π.χ. ατμόσφαιρα φιλική, συγκρουσιακή, τεταμένη, χειριστική,  γονείς με ή χωρίς καλή διαχείριση των ορίων, υπερβολικά επιτρεπτικοί ή αντιθέτως καταδυναστευτικοί, όσο και καλή ή κακή συζυγική σχέση που αναπόφευκτα επηρεάζει το παιδί).

Στην πολυσυζητημένη πυραμίδα της ιεράρχησης των ανθρωπίνων αναγκών – κατά τον έγκριτο ψυχολόγο Μάσλοου (Maslow’s pyramid), στην οποία  απεικονίζονται οι παγκόσμιες θεμελιώδεις ανάγκες της κοινωνίας με βάση τις οποίες κινούνται γενικά τα ανθρώπινα κίνητρα, ξεκινώντας από την πρωταρχική ανάγκη για ασφάλεια  και φθάνοντας στις ανώτερες και υψηλότερες, η αυτοεκτίμηση αποτελεί το 4ο στάδιο. 
Ο άνθρωπος θα πρέπει να κατακτήσει αυτό το 4o στάδιο, προκειμένου να μεταβεί στο επόμενο και τελικό  στάδιο για την ολοκλήρωσή του ως ον,  το επονομαζόμενο στάδιο της αυτοπραγμάτωσής του (self-actualization), της ανάπτυξης και αξιοποίησης δηλαδή, του δυναμικού που διαθέτει.

Ο Freud έχει αναφέρει πως «καθώς προχωρούμε στη ζωή, μαθαίνουμε τα όρια των ικανοτήτων μας».

Ενισχυτικοί παράγοντες στην καλλιέργεια υψηλής αυτοεκτίμησης μέσα στο παιδί, είναι η αυθεντική και χωρίς “όρους” αγάπη που έχει λάβει από τα σημαντικά πρόσωπα στη ζωή του όπως είναι οι γονείς του (unconditional positive regard and love), η έκδηλη τρυφερότητά τους προς αυτό, η αποδοχή και ο σεβασμός που αυτοί επιδεικνύουν στο ίδιο ως προσωπικότητα, η ενθάρρυνση που του παρέχουν, η αναγνώριση των δικαιωμάτων του αλλά και των υποχρεώσεών του, το υπερήφανο βλέμμα  των γονέων ή φροντιστών γιαυτό, τα όρια και οι συνέπειες που του θέτουν.

Αυτοπεποίθηση ορισμός

Η αυτοπεποίθηση αφορά στην αντίληψη ενός ανθρώπου για τις δυνατότητες που διαθέτει και η εμπιστοσύνη του σε αυτές. Τα “δώρα” που του  έχουν “δοθεί” όπως είναι η ευφυΐα, η διαβίωση κατά το μεγάλωμά του σε ένα περιβάλλον με καλή επικοινωνία, συναισθηματική νοημοσύνη και ενσυναίσθηση, αλλά και η θέλησή του να εξελίξει τα όποια χαρίσματα διαθέτει, αποτελούν τον θεμέλιο λίθο για την ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης που θα διαθέτει στην πορεία αυτής της περιπέτειας που λέγεται ζωή.

Αυτοπεποιθηση – Aυτοεκτιμηση ποιά η διαφορά;

Η αυτοπεποίθηση διαφέρει από την αυτοεκτίμηση καθώς αναφέρεται στις δυνατότητές του ανθρώπου. Η αυτοεκτίμηση από την άλλη, αφορά στις αρετές του και στην εικόνα που έχει για τον εαυτό του και τη ζωή του.

Χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτό αντίληψη

Σημαντική θέση στη συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου, κατέχει η έννοια του εαυτού και ειδικότερα η αυτοαντίληψη και η αυτοεκτίμηση. Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και αξιολογούμε τον εαυτό μας.

Η αυτοαντίληψη έχει να κάνει με το τι γνωρίζει κάποιος για τον εαυτό του.
Η αυτοεκτίμηση είναι το πώς νιώθει για τον εαυτό του.

Καταλυτικό ρόλο στην αυτοαντίληψη και αυτοεκτίμηση του ατόμου, διαδραματίζει όπως προαναφέρθηκε, το οικογενειακό περιβάλλον όπως αυτό διαμορφώθηκε από τις πρακτικές διαπαιδαγώγησης που υιοθέτησαν οι γονείς, αλλά και από το παράδειγμα των ίδιων των γονέων στην πράξη, ως μοντέλα μίμησης.

Σήμερα στις σχέσεις γονέα – παιδιού σημαντικό σημείο διερεύνησης στη συμβουλευτική γονέων, στις ομάδες σχολών γονέων και στη θεραπεία οικογένειας, είναι οι πρακτικές διαπαιδαγώγησης που οι γονείς υιοθέτησαν – ως προς το βαθμό αποδοχής – απόρριψης, το βαθμό απαίτησης- μη απαίτησης, που επιδεικνύεται προς το παιδί, αλλά και τα κενά στην προσοχή τους σχετικά με τα ανακόλουθα των συμπεριφορών τους και οι αντιφάσεις τους σε σχέση με αυτά που λένε και πράττουν, ή απαιτούν από το παιδί αλλά οι ίδιοι δεν εφαρμόζουν π.χ. κάπνισμα.

Παράγοντες διαμόρφωσης της αυτοαντίληψης σε παιδιά και εφήβους

Κύριος παράγοντας της διαμόρφωσης της αυτοαντίληψης, είναι το αποτύπωμα που θα αφήσουν οι γονείς του παιδιού, μέσα στο ίδιο το παιδί, για το πως θα αντιληφθεί εκείνο ότι οι ίδιοι το βλέπουν. Άρα, η αντίληψη του παιδιού για τον εαυτό του, ισοδυναμεί πρωτίστως με την εικόνα που οι ίδιοι οι γονείς του έχουν γι αυτό, την οποία εικόνα το παιδί και εσωτερικεύει.
Επίσης, λίγο αργότερα χρονικά, σημαντικό ρόλο θα παίξουν και οι συναναστροφές του παιδιού εξωοικογενειακά, όπως οι συνομήλικοι.

Οι σημαντικοί άλλοι για το παιδί, όπως τονίστηκε και παραπάνω, είναι η οικογένεια και οι δάσκαλοι, άτομα που ορίζουν τους κανόνες και τα όρια, τον βαθμό ελέγχου του παιδιού, τις συνέπειες, τη συναισθηματική υποστήριξη, την αξιολόγηση, την ενθάρρυνση, την κοινωνικοποίησή του. 
Στους σημαντικούς άλλους όπως προαναφέρθηκε είναι και οι φίλοι, που επηρεάζουν την αυτοαντίληψη με βάση τις σχέσεις αποδοχής, τη συναισθηματική στήριξη και τη δημοφιλία.

Το φύλο επίσης είναι ένας καθοριστικός παράγοντας της αυτοαντίληψης, στο κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο όπου εντάσσεται το παιδί, όπως παράγοντες είναι και τα σημαντικά γεγονότα στη ζωή του παιδιού, με την υποκειμενική ερμηνεία που θα δώσει το ίδιο το παιδί σε αυτά.

Θα λέγαμε λοιπόν ότι σημαντικά στοιχεία της αυτοαντίληψης είναι ο κοινωνικός περίγυρος, οι αξίες, οι στόχοι, οι ικανότητες και οι πεποιθήσεις του ατόμου. Ο εαυτός, ορίζεται πάντοτε σε σχέση με τους σημαντικούς άλλους και η αυτοαξιολόγηση προκύπτει σε μεγάλο βαθμό μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο αναφοράς.

Βεβαίως, η αυτοαντίληψη διαφοροποιείται με την πάροδο της ηλικίας, τουλάχιστον μέχρι την προεφηβεία.

Που οφείλεται η χαμηλή αυτοεκτίμηση;

Η αυτοεκτίμηση είναι μια προσωπική κρίση της αξίας του εαυτού μας, που εκφράζεται μέσα από τις στάσεις μας. Στην περίπτωση της χαμηλής αυτοεκτίμησης, το άτομο εκφράζει μία στάση αποδοκιμασίας (αυτοαντίληψη) ως προς το «ποιός είναι».
Ένας από τους βασικότερους παράγοντες εγκατάλειψης του σχολείου στους εφήβους, είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η συνολική κακή ιδέα για τον εαυτό τους.

Στην ενήλικη ζωή η αυτοεκτίμηση συνδέεται με την αίσθηση ικανότητας, την αίσθηση του ελέγχου, τη συνέπεια, την ηθική στάση και την ύπαρξη αξιών.

Ο βαθμός χαμηλής αυτοεκτίμησης, έχει τις ρίζες του σε  αθροιστικά ψυχικά τραύματα που φέρει ένα παιδί μεγαλώνοντας σε ένα κακό περιβάλλον και είναι αποτέλεσμα θεμελιωδών διαβρώσεων.

Πολλές φορές επίσης, απόνερα του παραπάνω γεγονότος, είναι να δημιουργείται μια διχοτόμηση (splitting) ανάμεσα στην αντίληψη που έχει  το ίδιο το παιδί για τον εαυτό του και στην αντίληψη που νομίζει ότι οι άλλοι έχουν για εκείνο.

Χαρακτηριστικά ατόμων με χαμηλή αυτοεκτίμηση

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να αποτελέσει την αιτία για την εμφάνιση σημαντικών διαταραχών και προβλημάτων. Τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορούν να παρουσιάζουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

  • Αναποφασιστικότητα, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, εξαιτίας του φόβου να μην κάνουν λάθος.
  • Αρνητικότητα, η οποία ξεκινά από τον εαυτό τους καθώς νομίζουν ότι δεν μπορούν, δεν ξέρουν τίποτα, δεν πρόκειται να  πάρουν αυτό που θέλουν, δεν αξίζουν να χαρούν με κάτι.
  • Έλλειψη εστίασης στα ταλέντα τους. Δεν αποτιμούν τα ταλέντα τους ούτε τις δυνατότητές τους. Βλέπουν τα ταλέντα τους “μικρά”, των άλλων όμως τείνουν να τα βλέπουν μεγάλα ή να τα υπερτιμούν.
  • Αποφεύγουν να δοκιμάσουν νέες καταστάσεις ή δράσεις που θα τους βγάλουν από το γνώριμο και οικείο, ακόμη και αν αυτό είναι αρνητικό και επιζήμιο.
  • Αποφεύγουν να αντιμετωπίσουν δυσάρεστες καταστάσεις εξαιτίας του άγχους και της νευρικότητας που νιώθουν.
  • Δυσκολεύονται να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να ρισκάρουν.
  • Αποφεύγουν να μοιράζονται τα συναισθήματά τους με άλλους ανθρώπους καθώς δεν γνωρίζουν τα συναισθήματά τους και δε μπορούν να τα εκφράσουν.
  • Αντιμετωπίζουν πολλά συναισθήματα ενοχής.
  • Δεν ανησυχούν για την υγεία τους.
  • Είναι απαισιόδοξοι, πιστεύουν ότι όλα θα πάνε στραβά.
  • Νομίζουν ότι είναι άνθρωποι που δεν έχουν ενδιαφέρον και δεν μπορούν να ελκύσουν τους άλλους.
  • Πιστεύουν ότι κάνουν κακή εντύπωση στους άλλους.
  • Νιώθουν ότι δεν έχουν τον έλεγχο της ζωής τους και τείνουν να πιστεύουν πιο εύκολα σε σενάρια συνομωσίας ή να έχουν παρανοϊκές ιδέες.
  • Αποφεύγουν την προσπάθεια για κάτι, επειδή δεν πιστεύουν στην ικανότητά τους.

Πως να αποκτήσω αυτοεκτίμηση;

Κύριο γνώρισμα της χαμηλής αυτοεκτίμησης είναι η έντονη κριτική προς τον εαυτό σε βαθμό “καταπέλτη”. Σε αυτό η ψυχοθεραπεία μπορεί να συμβάλλει αποτελεσματικά με την κατάλληλη καθοδήγηση και υποστήριξη από τον ψυχοθεραπευτή μέσα στο θεραπευτικό πλαίσιο και τους κανόνες που το διέπουν.

Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας είναι η εστίαση στην πραγματική εικόνα του εαυτού και η αποδοχή αυτής και η αποδόμηση της διαστρεβλωμένης εικόνα που έχει δημιουργηθεί από την υποκειμενική κριτική και τις πεποιθήσεις.

Ο έμπειρος σύμβουλος ψυχικής υγείας μπορεί να ενισχύσει καταλυτικά τη θετική αντιμετώπιση των καθημερινών καταστάσεων της ζωής, που καλείται να αντιμετωπίσει ο θεραπευόμενος.

Στις συνεδρίες για την ενίσχυση της αυτοαντίληψης και αυτοεκτίμησης, δίνεται η δυνατότητα μίας νέας αυτοπαρατήρησης μέσα από την επανεξέταση του παρελθόντος, την αντιμετώπιση τραυματικών εμπειριών, την αλλαγή οπτικής των πραγμάτων και την ενίσχυση της διαδικασίας της συναισθηματικής ανάπτυξης.

Με την ολοκλήρωση του κύκλου του κατάλληλου αριθμού συνεδριών, η αξιολόγηση του εαυτού είναι περισσότερο αντικειμενική και ψύχραιμη, μέσα από παραμέτρους που θέτουμε στον εαυτό μας και τους άλλους.

Έρη Κεχαγιά – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας

Αν νιώθετε ότι χρειάζεστε επαγγελματική βοήθεια για να ενισχύσετε την αυτοεκτίμησή σας βελτιώνοντας την αντίληψη που έχετε για τον εαυτό σας, κλείστε σήμερα, το πρώτο σας ραντεβού με την έμπειρη ψυχοθεραπεύτρια Έρη Κεχαγιά στο τηλέφωνο 210 2020119. Οι συνεδρίες διεξάγονται σε ασφαλές περιβάλλον, αλλά και online αν βρίσκεστε μακριά. Κατά τη διάρκεια των συνεδριών συμβουλευτικής ψυχοθεραπείας δίνεται ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προσοχή, στο σεβασμό της προσωπικότητας του “άλλου” (του συμβουλευομένου – πελάτη), στην αποδοχή και την ενσυναίσθηση – δηλαδή στην κατανόηση των συναισθηματικών του αναγκών.

Ψυχολογική υποστήριξη για να χτίσεις την αυτοπεποίθησή σου